Tiyatro Nedir? Tiyatro Çeşitleri . Tiyatro Terimleri .

Tiyatro nedir . Tiyatro çeşitleri . Tiyatro terimleri .

Tiyatro , nedir?

seyirciler önünde , oyuncuların sahnede canlandırmaları amacıyla yazılmış eserlere denir . Bir sahne sanatıdır . Tiyatro eseri , olayları oluş halinde gösterir . Bu yönüyle konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir .

Bir sahnede , seyirciler önünde oyuncuların temsil etmesi amacıyla yazılmış edebi eserdir . Yunanca “theatron”dan doğmuştur . Temsil yeri ve eser , tiyatronun edebiyat öğesidir . Bu edebiyat öğesi yanında tiyatro kavramı içinde oyunculuk , sahne düzeni , ışıklandırma , dekor , kostüm , müzik , dans gibi unsurları da katmak gerekir .

Tiyatronun diğer edebi eserlerden en önemli farkı; diğer edebi eserler okumak ve dinlemek için yazılmışken , bunun sahnede seyirci önünde oynanmasıdır . Değer ölçülerini , okuyanın kanaat ve anlayışlarından alır . Göze görünür bir karaktere sahip olması , canlı olarak meydana geliş niteliğiyle toplum psikolojisine hitap eder .

Bir tiyatro eserinde eseri yazan kişi veya kişilere ”müellif” , yazili bir metin veya dile getirilmesi oyunculara bırakılmış tasarıya”eser” , oyunu sahnede canlandıran kişilere ”oyuncu” denilir ve bu üç varlık kesinlikle bulunur . Ayrıca eserin sahnelenmesinde görev alan yönetici , dekoratör , ışıkçı , suflör gibi diğer yardımcı elemanlar da vardır .

Bir tiyatro eserinde;konu , kişiler , çevre , zaman , üslup , amaç gibi altı unsur vardır . Tiyatroda sosyal hayatin ve insan karakterlerinin tahlil ve tenkitleri yapılır . Tiyatroda en önemli hususlardan biri dildir . Fazla ağır olmaması , konuşma diline benzemesi istenir . Böylece ince fikirlerin ve esprilerin seyirci tarafından kolayca kavranması sağlanmış olur . 


Tiyatro Çeşitleri

Sahne üzerinde ve bir seyirci topluluğu önünde , sanatçılar tarafından , hareketli olarak canlandırılacak nitelikte yazılmış olan yazılara tiyatro yapıtı ya da piyes denir . 

Tiyatro eserleri müziksiz ( trajedi , komedi , dram ) ve müzikli ( opera , operet , komedi müzikal , bale , revü , skeç ) olmak üzere iki grupta toplanır . Ama edebi türler içinde en canlı ve yaşama en yakın olanı tiyatrodur . 

Trajedi

Kişilere korku , heyecan ve acındırma telkinleriyle ders vermek amacı güden en eski tiyatro çeşididir . Nazim halinde yazılması ve değişmez kaidelere bağlı olması sebebiyle öbür tiyatro çeşitlerinden kolayca ayrılır . 
Trajediler genellikle beş perdelik oyunlardır . Eski Yunan'da , çok oynanan bu eserler 3 ve ya 6 perdelik de olabilirdi . O zamanki tiyatrolarda dekor bulunmaz , ancak sahnenin bir köşesinde olayların sebep ve sonuçlarını anlatan bir koro yer alırdı . 
Kahramanlar; kral , kraliçe , prenses , eski Yunan'ın tanrı ve yarı tanrıları gibi en üst tabaka kişilerden seçilmiştir . Orta tabaka ve basit halk adamlarına rastlanmaz . Kahramanları arasında geçen olaylar insanların ruhi zayıflıklarını , ihtiraslarını , iradeye bağlı yüce davranışlarla çarpıştırır .

Trajedilerde; olay , zaman ve çevrede birlik demek olan ”üç birlik kuralı” benimsenmiştir . Trajedilerde iç içe girmiş karışık olaylar bulunmaz . Ayrıntıya girmeden tek bir olay gösterilir . Olayın ön ve son tarafları , sebepleri ve sonuçları gerektikçe konunun ağzından halka duyurulur . Buna “olay birliği” denir . Trajedi olayının bir günde ( 24 saat ) olup bitmiş gibi gösterilmesine “zaman birliği” , tek bir şehrin belli bir köşesinde başlayan olayın yine orada bitmesine de “çevre ( mekan ) birliği” denir .

Trajedilerde parlak nutukları andıran yüksek ve asil bir üslup kullanılır . Kaba , çirkin ve niteliği düşük sözler bulunmaz . Trajedi şairleri mısralarının derin manalı ve hikmet dolu olmasına önem vermişlerdir

Trajedilerde kadere , ahlak , töre ve geleneklere üstün bir değer verilmiştir . Trajedinin maksadının “insani acılarının ifade edilerek seyircilerin ruhunda korku ve merhamet uyandırılması” olduğu kabul edilmektedir . 

Komedi 

Kişilerin , olay ve âdetlerin gülünç , eğlendirici , yönlerini göstermek amacıyla ders vermeyi ve hoşça vakit geçirtmeyi hedef edinen tiyatro çeşididir . 
Dalkavukluk ( çıkar sağlamak için birine aşırı saygı gösteren kimse ) , korkaklık , cimrilik , dalgınlık , ukalalık gibi insanlar için birer kusur olan huy ve alışkanlıklar dev aynasında büyütülerek ve abartılarak seyirciyi güldürecek tarzda sahneye konulur . Bu kusurlar derece derece pek çok insanda bulunduğundan bir bakıma seyirciyi kendi kendine güldürmüş olur . Böylece seyirciye ince bir ders vermek istenir .

Komedilerde de konu , çevre , zaman birliği ( üç birlik kuralı ) benimsenmiştir . Konuları günlük hayattan alınan komedilerde kahramanlar rastgele kişilerdir . Çevre belli bir yerdir . Trajedilerin aksine kaba şakalar , kelime oyunları , kötüleyici imalar önemli yer tutmuştur . Molier'in komedileri üslup bakımından daha topludur .

Her zaman ve her yerde rastlanan insan kusurlarını belli tiplerde göstererek gülünç eden komedilere “karakter komedi” , belli bir toplumu ve ya bütün insanlığı alarak bozuk ve aksak yanlarını hicveden komedilere “töre komedisi” , edebi hicvin sahneye uygulanmış şekline “yergi komedisi” , bir derinliği olmayan , sırf güldürmek için yazılan komedilere de “entrika komedisi”denir . 

Dram 

Trajediyle komediyi bir araya getiren tiyatro çeşididir . Modern tiyatronun sürekli olarak aristokrat zümrenin yaşayışını veya sadece hayatin gülünç taraflarının sahneye konmasını yeterli bulmayarak hayati birçok tarafıyla temsil etme arzusundan doğmuştur . 
Dram , nesir ve nazım halinde yazılabildiği gibi üç perdeden beş perdeye kadar olabilir . Üç birli kuralını tamamen reddeder . Beşeri temalardan çok toplumcu ve milli konuları işler . En kanlı ve çirkin olayları seyirciye göstermekten çekinmez .

Konuları hayatın acıklı ve ya gülünç , çirkin ve ya güzel hemen her olayından alınabilen dramda kader , ümit , neşe , şüphe , tasa , facia ve komik davranışlar bir arada bulunabilir . Kahramanları arsında her tabakadan halkın yanı sıra üst tabaka kişileri de bulunur . Her türlü mizaca yer verilir . Dram eserleri hakikati göstermek iddiasında olmuşlardır .

Dramın ciddi ve ağırbaşlı yazılmış şekline “piyes” , duygulandırıcı ve fazla heyecan verici olanına “melodram” , bir masalın sahneye getirilmesine de “feeri” denir . 

Opera 

Bütün sözler , hareketler ve jestlerin musikiyle bestelenmiş ve orkestra şefinin idaresine verilmiş dram ve trajedilerdir . Trajedilerde bir tek kelime müziksiz söylenmez . Opera , musiki , kilise ve paganizm ( Eski Yunan Putperestligi ) den çıkmıştır . Ağır bir hüzün havası vardır . Olaylar acık ve hislidir . Çok gösterişli dekor ve kıyafetler içinde sunulur . 

Operet

Sözlerinin müziksiz kısımları müziklerden çok olan tiyatro eserlerdir . Halka hitap etmek için yazılır . Operetlerde renk , ışık , kıyafetler ve dans en göze çarpıcı şekilde kullanılır . 

Revü

Operetin daha hafif fakat hiciv , alay , tenkit dolu çeşididir . 

Skeç 

Beş-altı dakikaya sığdırılan tablolar halinde kısa , musikili oyunlardır . Bir çeşidi de radyo skeçleridir .

TİYATRO TERİMLERİ

Adapte: Yabancı bir eseri yer adları , şahıs adları , deyimleri , gelenek ve görenekleriyle yerli hayata uygulayarak çevirme; uyarlama . 

Adaptasyon: Adapte etme . uyarlama . 

Aksesuar: Tiyatro sahnesinde kullanılan eşya . 

Aksiyon: Roman , hikâye , tiyatro vb . türlerde konuyu genişleten asıl olaylar . Genel anlamıyla hareket . 

Aktör: Erkek tiyatro sanatçısı . 

Aktrist: Kadın tiyatro sanatçısı . 

Akustik: Tiyatro , konser salonu ve benzeri kapalı yerlerin , sesleri bozmadan yansıtabilme özelliği . 

Antik tiyatro: Eski Yunan - Lâtin tiyatrosu . 

Darülbedayi: İstanbul Şehir Tiyatrosunun eski ismi . 1914'te kurulmuştur . 

Dekor: Tiyatroda , sahneyi eserin konusuna göre döşeyip hazırlamada kullanılan eşyanın toplu adı . Üç çeşit dekor vardır: realist dekor , şairane dekor , stilize dekor . 

Diksiyon: Tiyatro ve benzeri edebiyat türlerinde dilin müzik karakterini başarı ile yaşatabilme yeteneği . Tiyatro okullarında ders olarak okutulmaktadır . 

Diyalog: İki kişi arasında karşılıklı konuşma . Roman , hikâye ve tiyatroda kahramanların konuşmaları . 

Döşeme: Türk Halk Edebiyatında "başlangıç" karşılığı kullanılan bir kelime . 

Dramatize etmek: Bir olayı , duyguyu , düşünceyi canlandırarak anlatmak; ( mec . ) bir vak'ayı olduğundan daha acıklı bir şekle sokmak . 

Dublör: Tiyatroda ve sinemada bir rolün yedek oyuncusu . 

Entrik unsur , Entrika: Roman , hikâye ve tiyatro türlerinde , olayların okuyucuda ya da seyircide merak uyandıracak şekilde birbirine dolanması . 

Epizot: Bir hikâyede asıl olaya karışan ikinci derecede önemli bir olay . Bugünkü perde karşılığı . 

Fantazi pastoral: Çobanların hayatını fantazilerle süsleyerek anlatan tiyatro çeşidi . 

Fars ( Farce ) : Komedinin , sanat yönü az , kaba bir türü . Çok eskiden tiyatrolarda perde arası gösterisiydi , sonra bağımsız oldu . 

Fasıl: Bölüm . Tiyatroda perde karşılığı kullanılmıştır . Karagöz oyununda belli bir vak'anın geçtiği bölüm . 

Feeri: Masalların tiyatro sahnesinde dramatize edilmesinden doğma , cinlerin perilerin de rol aldığı bir tiyatro türü . 

Grotesk: Gülünç , güldürücü . 

Jest: Tiyatro sahnesinde , sanatçıların bütün el , kol , ayak ve benzeri beden hareketleri . 

Kabare tiyatrosu: Daha çok güncel konuları iğneleyici , taşlayıcı biçimde ele alan skeçlerin oynandığı , monologların , şarkıların ve şiirlerin söylendiği küçük tiyatro . 

Kanto: Tanzimat Dönemi'nde Türk sahnesinde azınlık aktristlerce bağlatılan oyunlu ve neşeli şarkılar . 

Koro: Eski Yunan tiyatrosunda bir grup erkek ve kadından kurulu şarkıcılar topluluğu . Oynanan eserin konusuna da katılırlar ve eserdeki olaya karşı , toplumun duygu ve düşüncelerini temsil ederlerdi . Hayvanlar , ağaçlar , bulutlar yerine sembol olarak kullanıldıkları da olmuştur . 

Kostüm: Tiyatroda sanatçıların giydiği oyuna uygun kıyafet . 
Kulis: Tiyatroda , sahnenin arkasında bulunan kısım; sahne arkası . 

Maket: Tiyatroda dekor taslağı . 

Makyaj: Tiyatro ve sinemada sanatçıların yüzlerinde boya ve başka maddelerle yapılan tuvalet ve değişiklikler . 

Mimik: Bir duygu veya düşüncenin kaş , göz . ağız , yüz hareketleriyle anlatılması . 

Mizansen: Bir tiyatro eserinin sahneye konması , sahneye göre düzenlenip uygulanması . 

Monolog: Tek kişinin konuşması . Tek kişilik taklitli bir komedya türü . İnsanın içinden kendisiyle konuşması . 

Muhavere: Konuşma . Tiyatro , roman , hikâye , fabl , röportaj ve benzeri türlerde kahramanların konuşmaları . 

Pandomim: Sessiz hareket . Sessiz hareketler , jestler , yüz ifadeleri ve kostümler yoluyla duyguları , düşünceleri , tutkuları anlatmaya yarayan tiyatro çeşidi . 

Perde: Tiyatro eserinde bir perdenin açılmasından kapanmasına kadar geçen bölüm . 

Piyes: Tiyatro eseri . 

Reji: Sahneye koyma ve yönetme işi . 

Rejisör: Sinema ve tiyatroda , eserin sahneleninceye veya seyirci önüne çıkıncaya kadar geçirdiği her anı yöneten kimse; yönetmen . 

Repertuvar: Opera , operet ve tiyatro topluluklarının bir oyun mevsiminde gösterecekleri eserlerin listesi . 

Rol: Opera , operet , tiyatro ve benzeri sahne sanatlarında , oyuncuların , eser kişilerini sahnede canlandırmaları . 
Rövü ( revü ) : Tiyatroda , eserden önce gösterilen müzikli ve danslı oyun . 

Sahne: Tiyatro . Tiyatro sahnesi . Tiyatro eserinde bir perdelik bölümün , dekor bakımından değişik olan küçük kısımları . Bir perdelik bölüm içinde , kişilerin girip çıkmasıyla değişen topluluk , meclis . Yapılarına göre tiyatro sahneleri şunlardır: sabit sahne , döner sahne , asansörlü sahne . 

Sahne eseri: Tiyatro eseri , piyes . 

Senaryo: Tiyatroda yazılı metin . Sinemada filmin konusunun yazılı şekli . 

Suflör: Tiyatroda , kuliste durarak oyunculara sözlerini fısıltıyla söyleyip hatırlatan yardımcı . 

Şakşak: Ona oyununda Pisekâr'ın elinde bulunan kapalı yelpazeye benzer bir gürültü aracı . Vuruşlarda ses çıkarır . 

Tablo: Tiyatro eserlerinde , perdeden daha küçük bölümlerin her biri . Bir perde çeşitli lablolara bölünmüş olabilir . 

Takım: Orta oyununda kişiler , rol alan bütün sanatçılar . 

Temaşa: Tiyatro . 

Temsil: Bir tiyatro eserinin oynanması . 

Tirat: Sahnede kişilerin birbirlerine karşı söyledikleri uzun sözler . 

Tirajik: Korku , sıkıntı , şiddetli heyecan veren veya korkunç , kötü , sonu ölümle neticelenen . 

Trajikomik: Hem acı , hem gülünç olayların anlatıldığı tiyatro . Olaylar gülünç ama olay kahramanları acınacak hâlde verilir . 

Tuluat: Tiyatro türlerinden biri . Sanatçılar , oynadıkları eserin konusuna bağlıdırlar; ama oyundaki sözleri içlerinden geldiği gibi söylerler . Yazılı esere uymak mecburiyetleri yoktur . Perdeli orta oyunu da denir . 

Üç birlik kuralı: Tragedyada uyulması gerekli üç temel kural . Bu kurallar şunlardır:

1 . Zaman birliği ( vak'anın en çok 24 saat içinde geçmesi ) , 

2 . Yer birliği ( vak'anın aynı yerde geçmesi ) , 

3 . Vak'a birliği ( eserin bir tek ana vak'a çevresinde gelişmesi ) . 

Vodvil: Bir çeşit komedi . Türkülü tiyatro . Opera-komik bundan türemiştir . Bugün konusu çok entrika , kaba-saba şakaları bulunan , söz oyunlarına ve yanlış anlamalara büyük yer ayıran , metinden çok irticale önem veren komedi türü anlamına gelmektedir .

Kategori: Tiyatro | 


Etiket: Tiyatro nedir Tiyatro çeşitleri Tiyatro terimleri terim