Bilgilopedim, Ansiklopedik Bilgiler, Ansiklopedi, Bilgi Öğren, Dini Bilgiler, Tıp Bilgileri, Özgür Ansiklopedi

Enflasyon Nedir

ENFLASYON NEDİR - NEDEN KAYNAKLANIR VE TÜRKİYE�DEKİ DURUMU

Enflasyonun temel mekanizmaları , tarihi bir perspektif içinde Türkiye'de günümüze kadar olan gelişmelerin özeti .

Enflasyon genel fiyat seviyesindeki artış , ölçüsü TÜFE ve TEFE . Fiyat seviyesindeki artış neye kıyasla? Kullandığımız para birimine oranla .

Banknotlardan önce para altın , gümüş , bakır gibi kıymetli metallerden yapılıyordu . Tarih içinde , dünyada yeni altın ve gümüş madenlerinin keşfedildiği dönemlerde bu metaller ve bunlardan yapılan paralar cinsinden bir fiyat enflasyonu görüyoruz

Yani başka bir açıdan parayı herhangi bir mal olarak düşünün - bunun arzı artarsa fiyatı düşer . Paranın fiyatının düşmesi de - paraya kıyasla diğer mal ve hizmetlerin fiyatının artması demek

Cumhuriyet'ten önce , Osmanlı döneminde enflasyonun hızlandığı dönemler vardı . Paranın içindeki gümüş oranı düşürülüp daha fazla para basıldığı dönemlerde enflasyon artıyordu - Bu konuda Prof . Şevket Pamuk'un kitabını tavsiye ederiz . Şevket Pamuk paranın içindeki gümüş miktarını hesaplayarak fiyat seviyesine bakıyor , bu seviye hayli sabit - daha doğrusu diğer Akdeniz ülkeleriyle aynı seyrediyor . Yani enflasyon büyük ölçüde gümüş miktarını düşürerek piyasaya daha fazla para sürülmesiyle ortaya çıkıyor .

Peki Osmanlılar bunu niye yapıyorlardı diyeceksiniz . Cevap gayet basit . Devletin geliri giderini karşılayamadığı - genellikle savaş harcamaları olan - dönemlerde oluşan bütçe açığı ek para arzıyla karşılanıyordu . Bu tabii sadece Osmanlılara mahsus değildi .

Kağıt paranın ortaya çıkmasıyla durum bir bakıma kolaylaştı . Banknotların basım maliyeti üzerinde yazan rakama kıyasla çok düşük . Böylece Devlet dilediği kadar parayı basar piyasaya sürer . ( Tabii bu arada sahte para basan kalpazanlara çok ağır cezalar vermek durumunda . )

İlk zamanlar Devletler kasalarındaki altın rezervlerine orantılı bir miktarda banknot basıyorlardı . Sonradan anlaşıldı ki paranın değerini esas tayin eden kasadaki altın değil , piyasaya sürülen paranın miktarı . Yani banknotları Devlet kasasındaki altın miktarı ile orantılı tutmanın esas işlevi piyasaya sürülen paranın miktarını kısıtlamak . Ekonomiyi çevirebilmek için belli miktarda para lazım . Ülkedeki toplam üretimi genel fiyat seviyesinden değerlendirirsek ve paranın elden ele dolaşım hızını sabit tutarsak , belirli bir miktar para stoku lazım .

P*Y = M*V

Üretim ( Y ) artmadan bu para stokunu ( M ) artırırsak , paranın el değiştirme hızı ( V ) sabitse , fiyat seviyesi ( P ) yükselir - yani enflasyon meydana gelir . Başka değişle paranın fiyatı düşer .

Modern ve bağımsız - otonom - bir merkez bankasının asli görevi fiyat istikrarını korumak . Bu kapsamda para arzını kontrol altında tutacak . Hazine , yani Devlet bana para bas ver ben harcayım dediği vakit - hayır - git sen harcamanı düşür yahut vergini arttır bütçeni öyle denkleştir - yapamıyorsan git piyasadan borçlan neticelerine de katlan diyecek .

Cumhuriyetin ilanından itibaren Türkiye sıkı bir maliye ve para politikası izliyordu . Yani Devlet bütçesi pek açık vermiyor ve para basarak finansman yolu zorlanmıyordu . Neticede II . Dünya savaşına kadar Türkiye Cumhuriyeti'nin enflasyon problemi yoktu . Savaş yıllarında , allak bullak olan             dünya ekonomisi Türkiye'yi de etkiledi ve ithal mallarındaki kıtlıklar neticesi yüksek bir enflasyon yaşandı . Savaş sonrası durum normale döndü . 1950-51 yıllarında enflasyon eksi yani negatifti .

1950li yıllarda Türkiye çok partili demokrasinin getirdiği hürriyetlerin yanısıra popülist politikalardan nasibini aldı . Devletin harcama furyası para basılarak finanse edilince 1954 de iki haneli enflasyona geçildi ve 1959'da enflasyon % 25'i aştı .

1960 müdahelesi bir rejim değişikliği ile bu süreci durdurdu . Devlet Planlama Teşkilatının kurulduğu , 5 yıllık kalkınma planlarının ciddiye alındığı bu dönemde ekonomi daha dengeli ve nisbeten daha hesaplı yürütüldü . 1970 yılına kadar enflasyon tek haneli olarak seyretti . Yalnız bunun yanıltıcı bir yönü de vardı . Bütçe açıkları yine para basarak finanse ediliyordu . KİT'ler tarafından üretilen malların fiyatları suni olarak düşük tutuluyor , KİT'lerin zararları bütçeye yansıyordu . Enflasyonist süreç yine alevlenmişti . İthal ikamesi yoluyla sanayileşme ithalatın kotalara tabii , döviz kurunun ise düşük tutulmasını içeriyordu . İhracatın yok denecek bir düzeyde olması , ekonomik büyümenin hızlandığı dönemlerde döviz rezervinin erimesine ve ülkede kıtlıklara yol açıyordu . 1971de politik sürece yeniden bir müdahele yaşandı . Saklı tutulan enflasyon ve baskı altındaki döviz kuru ayarlandı . Enflasyon artık iki haneliydi .

1973'te petrol fiyatları dört misli arrttı . Buna ilaveten Kıbrıs'a müdahele etme zorunluluğu Türkiye'ye önemli bir maliyet getirdi . Bu şokları tüketim ve yatırımından kısmadan , iç tasarrufu arttırmadan atlatmaya çalışan Türkiye 1979 gelinince zamanın deyimiyle "5 sente muhtaçtı" . Enflasyon patlayarak % 60 'ı geçmişti . Ama bu dahi gerçeği saklıyordu . Benzincilerde , tüpgazcılarda kuyruklar oluşmuştu .

Böylece gelindi 1980 liberalizasyon kararlarına ve politik sistem bunu sırtlayamayınca rejime yapılan müdaheleye . 24 Ocak 1980 kararları fiyatlar , döviz kuru , ithalat ve nihayet faizi piyasa koşullarına bırakan süreci başlattı . Serbest bırakılan fiyatlar ilk yıl % yüzü aştı , sonra % 30-40 düzeyinde bir platoya oturdu .

Türkiye 1970'lerde yapmaya direndiği kemer sıkma politikasını gerçekleştiriyordu . Uluslararası konjönktür açısından şanslıydı . 1980'lerin ilk borç batağına düşen ülke olunca ve dış borçların bir kısmının üzeri çizildi . Latin Amerika ülkelerinin çoğu aynı duruma birkaç sene sonra hep birlikte düştüklerinde işleri çok daha zor oldu . Borçlarının hafifletilmesi yıllar sürdü ve daha ağır bir kemer sıkma zorunda kaldılar .

24 Ocak 1980 kararlarıyla biri hariç , kademeli olarak , tüm fiyatlar piyasalara bırakılmıştı . Yani mallar , sermaye veya faiz vedöviz . Emek piyasasına gelince durum farklıydı . Orada pazarlık yasaktı . 1980-1987 arası reel ücretler % 60 düştü . Yani kemeri esasen ücretliler sıktı .

Politik süreç normalleşince bir yıl içinde ücretler tavana vurdu . Bu prensipte haklı bir telafiydi ama ekonomi için büyük bir şok demekti . Böylece enflasyon tekrar % 60-80 aralığına sıçradı .

Bu arada bütçe açığı ve bunun para basarak finansmanı nasıl gidiyor bakalım: Bütçe yine açık veriyor ve Hazine Merkez Bankası'ndan avans adı altında para istiyor , Merkez Bankası da parayı basıp veriyor , ama artık iş o kadar kolay değil .

Birinci neden , faizler serbest bırakılmış , artık vatandaş bankada vadeli hesaba iyi faiz alıyor . Vatandaş para cebinde erimesin diye parayı tutmuyor , faize veriyor . Nakitten kaçıyor . Satınalma gücünün elinden çalınmasını , yani enflasyon vergisini kısmen de olsa önlüyor .

İkincisi , vatandaş uyanmış , toplu iş sözleşmesi ve her türlü sözleşmede elinden geldiğince kendini enflasyona karşı korumak için fiyatını arttırıyor . Yani kendini enflasyona endekslemeye çalışıyor .

Bu arada iş dünyası piyasadaki likiditeyi izliyor . Sadece iş dünyası değil , uluslararası finansman çevreleri ve kuruluşlar da para arzına , bilhassa Hazine'nin Merkez Bankası'ndan aldığı avansları yakın takibe alıyorlar .

Faizlerin serbest bırakılmasıyla ilk defa bir finans piyasası oluşmaya başlıyor ve Devlet 1986da bütçeye yeni bir kaynak buluyor: Tahvil ve Bono ihracı . Bu sadece şirketlere değil , vatandaşa da repo yoluyla iyi faiz veren bir araç ve enflasyonau artıran doğrudan doğruya bir etkisi yok .

Bütçe açığının finansmanında gittikçe tahvil ve bono yoluyla borçlanma ağırlık kazanıyor . 1989'da dış sermaye hareketleri serbest bırakılıyor . Böylece dış yatırımcılar ve dışarda parası olan Türkler dövizi getirip bozdurup Devlet tahvili alıyor . Bu giren paraya "sıcak para" deniliyor , ama herkes memnun .

Vatandaş artık döviz hesabı açabiliyor ve kısa zamanda mevduatın yarısı döviz hesabı haline geliyor . Devlet TL faizini düşürmeye kalktığında , para ya döviz hesabına ya dışarı kaçıyor .

Artık bütçe açığını para basarak kapatmak çok zor . Hazine'nin Merkez Bankası'ndan çektiği avans ve neticede nakit arzındaki artış yavaşlıyor… . AMA enflasyonda düşme yok!!!!!! Kazanmış olduğu ivme devam ediyor . Başka bir deyimle enflasyon KRONİKLEŞMİŞ . Şirketler ve vatandaşlar bir sonraki dönemde enflasyonun önceki dönemlerdeki seviyesini devam ettireceğini bekliyorlar ve ellerinden geldiğince yaptıkları sözleşmelerde bu beklentilerini karşılamaya çalışıyorlar .

Durum böyleyken ve bütçe açığı devam ederken , Devlet borçlanabilmek için gittikçe daha yüksek bir reel faiz ödemek durumunda kalıyor . Çünkü Türkiye'nin riski artıyor . 1994 te bu denklemi değiştirmek hevesiyle piyasalar hiçe sayılıyor . Devlet tahvil ve bono ihalelerinde düşük faiz vermekte direniyor . Kimse almıyor . Hazine direniyor , borç almıyor ve onun yerine tekrar Merkez Bankası ve Devlet Bankalarının kaynakları zorlanıyor . Para dövize kaçıyor . Ani bir devalüasyonu önlemek için Merkez Bankası döviz satarak direniyor . Döviz rezervleri çabucak tükeniyor . Netice büyük bir devaluasyon ve krizin devamını önlemek için faizlerin tekrar piyasa koşullarına bırakılması . Bu Türkiye'ye pahalı bir ders oluyor . 1994 de GSMH %6 geriliyor .

Nihayet 1997'de Hazine'nin Merkez Bankası'ndan avans alması kanuna bağlanarak tasfiye ediliyor . AMA enlasyon iyice yapışkanlaşmış , % 60-80'lik platosunda devam ediyor .

Bu arada yüksek faiz ve iç ve dış sıcak para saadet zincirine devam ediyor . 1997 de Uzak Doğu mali krizi sarsıyor dünyayı ve tüm kalkınmakta olan ülkelerden para çıkışları oluyor . Paranın TL de durması ve dövize ve dışarı kaçmaması için daha da yüksek TL faizleri gerekiyor . Şirketler yatırım yapmıyor , parayı tahvile , repoya koyuyor .

Tekrar kemerler sıkılıyor . Memur ve emekli aylıkları düşüyor , sosyal harcamalar ve altyapı yatırımları duruyor , faiz dışı bütçe dengeleniyor , ama faiz yükü denizin sonunun geldiğine işaret ediyor . 1998 başında enflasyonla mücadele ilk defa içtenlikle öncelik kazanıyor . Daha önceki stabilizasyon programlarına günü kurtarmak için itibar ediliyordu . İşe yaramadılar da değil . Türkiye 30 yıl % 30'la %100 arasında bir enflasyonla - hiperenflasyona gitmeden - bir dünya rekoru kırdı .

Arkasından Ağustos 1998 Rusya krizi . Bu Türkiye'ye daha yakın bir kriz . Hem dış yatırımcı kaçıyor , hem de Rus pazarı , bavuluyla birlikte 10-15 milyar dolarlık bir pazar kuruyor . Artık tek kaynak iç borçlanma . Faizler rekor .

Ağustos 1999 Türkiye depremle uyanıyor . Büyük manevi ve maddi bir kayıp ve bütçeye ek fatura 5-10 milyar dolar . Üstüne bir de Düzce sallanıyor . Artık tüm kesimler saadet zincirinin bittiğini görüyorlar . Herkes aynı sandalda ve sandal sallanıyor .

Buna ilaveten , dış ülkeler ve uluslarası kuruluşların insani tutumu Türkiye'de aşırı gururun yerini akılcılık ve iyi ilişkilere bırakıyor . Helsinki zirvesinde Avrupa Birliği'nin Türkiye'ye karşı takındığı anlamsız tutumunu düzeltmesi de bunda rol oynuyor .

1999 senesi sonlarında Türkiye tarihindeki en kapsamlı enflasyonla mücadele programını hazırlıyor ve Ocak ayında yürürlüğe koyuyor . İlk defa uluslararası kuruluşların uzmanlarıyla gerçek anlamda birlikte çalışılıyor . İlk defa bankacılık kesimi başta olmak üzere , özel sektör düşük enflasyon ortamında nasıl rekabet edeceklerinin hesaplarını yapmaya başlıyor . Enflasyon düşüyor . . . .

Türkiye yaklaşık 30 yıldır yüksek ve kronikleşmiş enflasyonla uğraşmaktadır . Enflasyonun hesaplanmasında kullanılan endeksleri 4 kategoriye ayırabiliyoruz .

 -Toptan Eşya Fiyatları Endeksi ( TEFE )

-Tüketici Fiyatları Endeksi ( TÜFE )

-Deflatör ( GSMH�yı oluşturan tüm mal ve hizmetlerin ağırlıklı ortalama fiyatıdır . )

-Özel sektör kuruluşları tarafından hazırlanan Fiyat Endeksleri

 Enflasyonla ilgili değişim , ( Deflatör hariç ) bir sonraki ayın 3 . gününde saat 16�30�da finansal piyasalar kapandıktan sonra DİE ( Devlet İstatistik Enstitüsü ) tarafından düzenli aralıklarla resmi olarak açıklanmaktadır . Enflasyonda mevsimsellik adını verdiğimiz dönemler vardır . Yani her ayın kendine özgü enflasyon hareketleri vardır . Bir ay , önceki ayı tutmayabilir . Türkiye�de aylık enflasyon yılın ilk çeyreğinde yüksek çıkarken Haziran ve Temmuz aylarında tarım ürünlerinin bollaşması ve dolayısıyla meyve ve sebze fiyatlarındaki ucuzlama nedeniyle düşer , meyve ve sebze ucuzluğunun bittiği Eylül ayında tüketim talebinin canlandığı , yeni sezon mallarının yeni fiyatlarıyla piyasaya çıktığı dönemde ise enflasyon yine yükselmeye başlar . Bu demektir ki; mevsimsellik düşüncesine göre bir ayı önceki ay ile kıyaslamak yerine önceki senenin ayı ile kıyaslamak gerekir .

Şimdiye dek hükümetler seçimlere yüksek enflasyonla girmemek için seçimden önce başta petrol ve enerji fiyatları olmak üzere kamu sektörünün belirleyici olduğu bir çok ürünün fiyatlarına çok fazla zam yapmazlardı . Tabii ertelenen zamlar seçimlerden sonra yapılır ve enflasyon rakamları yeniden yükselmeye başlardı . Maalesef kamu sektörü verimli ve karlı çalışan bir sektör olmadığından dolayı bu zamlar yapılmak zorunda kalınmıştı . Kamu sektöründe verimliliği artırıcı gelişmelere öncelik veren , vergi takip ve tahsilatını gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarabilen , hazinede toplanan paraların ilgisiz yerlere akıtılmasını önleyen , köklü reformlar yapılmadan , enflasyon rakamlarında bir iyileşme beklemek yanlış olacaktır . Tabii alınan yeni tedbirler ve çıkan yeni yasalarla birlikte bu pürüzlerin ortadan kalkacağını umuyoruz . Birde hükümetlerin yapması gereken şey tarım fiyatlarını kontrol edemeyeceklerine göre enflasyon hedeflerinde tarım ve petrol fiyatlarından arındırılmış bir fiyat endeksini baz almalıdırlar . Türkiye�de nüfusun genç olması , ülkenin gelişmekte olması ve bununla beraber canlı bir tüketim ortamı içinde bulunulması , özel sektörün kar marjlarıyla daha rahat oynamasını mümkün kılmaktadır , dolayısıyla bu da enflasyonun yükselmesi için başka bir sebep oluşturmaktadır .

Ekonomik program çerçevesinde çıkarılan yeni yasalar şunlardır:

Çıkan yeni yasalarla birlikte yeni ve köklü tedbirler alınmıştır . Ümidimiz yaklaşık 30 yıl boyunca düşüremediğimiz enflasyon canavarını bu yeni reformlarla yenmek ve refah düzeyi yüksek bir ülkede mutlu , sağlıklı ve insan gibi bir yaşam sürdürebilmektir .  

ENFLASYONA NEDEN OLAN KAVRAMLAR

FİYAT ARTIŞLARI : Enflasyon teorik olarak bütün mal ve hizmetlere ait fiyatların eş zamanlı yükselmesidir . Bir başka değişle bir kısım malların fiyatlarının artması , bazılarının düşmesi olayının enflasyonile hiçbir ilgisi bulunmamaktadır . 

TALEP ENFLASYONU: Fiyat , arz ve talep eğrisinin kesiştiği yerde oluşacaktır . Alıcı alacağı malı en ucuz yerden almayı , satıcı ise malını en pahallı olan yerde satmayı isteyecek ve amaç edinecektir . İşte yöresel veya ülke genelinde toplam arz ile toplam talebin dengelendiği yerde ulusal veya yöresel fiyat dengesi oluşacaktır . 

Talep fazlası nedeni ile oluşan enflasyonun arzın talebi karşıladığı yerde biteceği tabidir . Talep enflasyonuna yaklaşım genel olarak iç talebin kısılması şeklinde olacaktır . 

MALİYET ENFLASYONU: Maliyet enflasyonu , girdi fiyatları , ücret artışları ve finansman giderlerindeki artışlardan kaynaklanır . Buna literatürde ÜCRET- FİYAT SARMALİ denilir . Maliyet enflasyonunda ise , fiyatlar maliyet artışı nedeni ile yukarı doğru itilecektir veya itilmeye çalışılacaktır Maliyet enflasyonuma yaklaşım ise , işgücünün verimindeki artıştan sağlanan ilave kazancın ücretlere yansıtılması şeklinde şekilinde olmalıdır . Bu şekilde oluşan bir yaklaşım fiyat artışına dönüşmeyecektir . 

Gerek TALEP ENFLASYONU VE GEREKSE MALİYET ENFLASYONUN da halkın beklentisi sürmediği veya oluşmadığı sürece enflasyon devam etmez . Beklenti oluştuğu sürece enflasyonist sarmal güçlenecek , talep artışına neden olacak ve insanlar tavırlarını bu beklentilere göre oluşturacaktır .

Enflasyon ile mücadelenin temeli , çok çalışmak , çok üretmek , az tüketmek , daha az dış alım , daha çok dış satım gerçekleştirmek , bütçe gelir ve giderlerini gerçekçi değerlere oturtmak , bütçenin denk hazırlanması ve bütçe açıklarına izin verilmemesi , toplumun alınacak önlemlere zorla değil isteyerek katılımının sağlanması , ulusal paranın yeniden bir tasarruf aracına dönüştürülmesi gibi çalışmaların öncelikle ülkeyi yönetenler , üreticiler , üretime katkıda bulunanlar , bunları ulusal veya dünya pazarlarında pazarlayanlar tarafından inanılarak , inanılanların tüm topluma aşılanarak verilmesi gerekmektedir .

Aksi halde başarı olmayacak . Spiral enflasyon çok daha fazla artan beklentiler , denetlenemeyen veya denetimden çıkan fiyatlar nedeni ile hızla hiper enflasyona doğru yol alacaktır . Belki de bu program başarmamız için son bir şanstır . Zira bundan sonrası çok daha acı reçeteler ve hiç ummadığımız bir moratoryum ilanı ile saygınlık ve itibarımızın yitirilmesidir .

Başarmak için orta vadede süratle ulusun iradesine baş vurmak , yönetenlere güvenmek , önceliklere göre çözüm yolları bulmak ve uygulamaya başlamak , hedef saptamak ve tespit edilen hedeflere zamanında varmak gereklidir . Zira ülkemiz bir dünya devleti , bir refah devleti olmaya adaydır .

Kategori: Ekonomi | 


Etiket: Enflasyon Nedir Neden Kaynaklanır ve Türkiyedeki Durumu